χορός και ψυχοθεραπεία

ART THERAPY, χορός και ψυχοθεραπεία

O χορός και η κίνηση από ψυχοθεραπευτικής και κυρίως ψυχαναλυτικής πλευράς, καθώς και το θέατρο θεωρούνται ανέκαθεν σαν πρωτόγονη έκφραση επικοινωνίας.
Ο Λόγος αντικαθίσταται από την κίνηση. Το ίδιο συμβαίνει και στο θέατρο, διότι παρόλη την ομιλία, ρόλο παίζει η κίνηση και η μίμιση που πρέπει να εκφράσει κάτι.
Η συμπεριφορά που δεν εκδηλώνεται ή που πρέπει να εκφραστεί μέσα σε συγκεκριμμένα πλαίσια, κανόνες και κωδικούς, εκφράζεται με τον χορό και την κίνηση μέσω της μουσικής.
Η απλή χορεύτρια και η μπαλλαρίνα με την πρωτόγονη χορεύτρια που εκστασιάζεται στους θρησκευτικούς χορούς, έχουν το κοινό τους στην έκφραση με το σώμα. Ζουν, μιλούν, δέχονται, αρνούνται κλπ. με το σώμα.
Το ίδιο και ο ηθοποιός τελετουργεί με το θέατρο, όπως ο μάγος στους πρωτόγονους. Πίσω από την μάσκα του κρύβει τον πραγματικό του εαυτό, αλλά συγχρόνως είναι αυτό που παίζει.

Ψυχαναλυτική και ψυχοθεραπευτική θεώρηση
Τι είναι ART THERAPY και στα ελληνικά, αντιμετώπιση ψυχολογικών προβλημάτων μέσω χορού, θεάτρου κλπ.?

Ολοι/ες μας λίγο-πολύ γνωρίζουμε, ότι η τέχνη θεραπεύει. Το τραγούδι, ο χορός, το θέατρο, η ζωγραφική, η μουσική, ακόμη και το σινεμά.
Βέβαια έχουμε συνηθίσει στο σινεμά και στην τηλεόραση, που τα καταναλώνουμε σχεδόν καθημερινά και εάν δεν νιώθουμε, ότι μας θεραπεύουν, ωστόσο κάπως διασκεδάζουμε με αυτά και μετά από τις ψυχικές διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα κατά την διάρκεια αυτής της διασκέδασης, νοιώθουμε πιο ανάλαφρα, πιο ανακουφισμένοι/ες κλπ.
Σε μεγαλύτερο βαθμό συμβαίνει αυτό στις εκλεπτισμένες τέχνες του θεάτρου, της μουσικής, του χορού και της ζωγραφικής. Εδώ μας απασχολεί ιδιαίτερα η τέχνη του χορού.

Σημαντικό είναι αρχικά να ξέρουμε, ότι έχουμε ανάγκη να αφήσουμε ένα αποτύπωμα στον κόσμο μέσα μας, αλλά και στον εξωτερικό μας κόσμο.
Είναι αυτή συνήθως η ανάγκη από πάντα, δηλαδή και από αρχέγονους χρόνους, η προσπάθεια της σύνδεσης της ζωής με τον θάνατο, της συμφιλίωσης τους, ακόμη και της υπέρβασης του, η προσπάθειά μας να ξεφύγουμε το προσωρινό και εφήμερο.
Η καθιστική ζωή που έχουμε συνηθίσει χωρίς κίνηση και πολύ περισσότερο χωρίς ρυθμό και χωρίς σχήμα, μας αφαιρεί ένα μεγάλο μέρος από την συνειδητοποίηση του εαυτού μας και κυρίως από την βιολογική-ψυχολογική και κοινωνική ισορροπία μας.
Κάνοντας συνεχώς τα ίδια πράγματα, με έναν εθισμό που θα μπορούσε να είναι και ψυχαναγκαστικός, χάνουμε τους ζωτικούς ρυθμούς μας- τον πρωτόγονο εαυτό μας, το παιδί μέσα μας- που θα μπορούσε να μας οδηγήσει στην ισορροπία, που όλοι/ες μας έχουμε ανάγκη.
Ο ψυχαναγκασμός αυτός θα μπορούσε να είναι από το πρωινό ξύπνημα, την πρωινή εργασία, το μαγείρεμα του φαγητού έως και την επίσκεψη στην εκκλησία, μία διαδικασία και αυτή επαναλαμβανόμενη, που όταν είναι αναγκαστική, δίνει ρυθμό στη ζωή μας, ίσως ακόμη και νόημα, αλλά δεν μας δίνει οπωσδήποτε και κάποιο συναίσθημα ευφορίας ή ψυχικής ανάτασης, που πιθανόν θα μας οδηγούσε να νοιώσουμε καλλίτερα, εκτός ίσως στιγμιαία, ούτε να έλθουμε σε επικοινωνία με τον βαθύτερο εαυτό μας και με την ενδοσκόπιση να ατενίσουμε και να λύσουμε τελικά πολλά από τα προσωπικά μας προβλήματα- εκτός αν ο ιερέας χρησιμοποιεί την ψυχανάλυση, πράγμα που συμβαίνει καμιά φορά.
Συχνά όμως είναι δυνατόν ο εκκλησιαμός να μας δημιουργήσει ψυχαναγκασμό, αλλά και να μας καθηλώσει. Το ίδιο και οι ρυθμοί της καθημερινότητας.

Στο θέατρο, στον χορό κλπ. αντίθετα απελευθερώνουμε τον εαυτό μας, τον οποίο έχουμε μάθει συνήθως να καταπιέζουμε.
Και το κυριότερο μας δίνονται σχήματα και κατευθυντήριες γραμμές για να βρούμε αυτόν τον κρυφό ή και χαμένο εαυτό μας, το κρυμμένο παιδί μέσα μας, που υποφέρει, στριμωγμένο σε κάποια κρυφή γωνία του ψυχισμού μας.
Σε αυτό το ταξείδι θα βοηθήσει τον καθένα, όπως στους πρωτόγονους ο σαμάνος-μάγος για να βρει μαζί με τον εκστασιατή, το νιρβάνα της ολοκλήρωσης του εαυτού του/της και στην καλλίτερη περίπτωση τα ψυχικά τραύματα με τα οποία θα δουλέψει στην εποχή μας όχι πια ο σαμάνος-μάγος-ιερέας, αλλά ο ψυχοθεραπευτής. Έτσι πιθανόν να καταφέρει να λύσει τον κόμπο, τον οποίο έχουν δημιουργήσει λανθασμένες συμπεριφορές, σχήματα ή συμβολισμοί.
Βέβαια δεν μπορώ να αναφερθώ εδώ με λεπτομέρειες στις διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα κατά την διάρκεια της ART THERAPY, όμως επιφυλάσσομαι να μιλήσω εκτενέστερα σχετικά σε κάποιο σεμινάριο, εφόσον σας ενδιαφέρει.
Ένα από τα βασικά στοιχεία όμως της Αντιμετώπισης ψυχολογικών προβλημάτων μέσω της Τέχνης, είναι η φυλογενετική εξέλιξη του ανθρώπου.
Το παιγνίδι και ο χορός- ρυθμός είναι γνωστά από το ζωικό βασίλειο. Είναι ίδιον της εξέλιξης και της αναζήτησης.
Το βρέφος αρχικά αναζητά τους χτύπους της καρδιάς της μητέρας του, οι οποίοι το κατευθύνουν και του δίνουν ασφάλεια και ηρεμία, εντέλει ευεξία και ευφορία.
Αυτή είναι και η εποχή του Νιρβάνα όπου το βρέφος - δηλ. ο άνθρωπος - είναι λίγο-πολύ βασηλιάς και έχει ό,τι θέλει..
Γνωστά είναι επίσης τα νανουρίσματα και η φωνή της μητέρας για να κοιμηθεί το παιδί ή το λίκνισμα στην κούνια - που μας θυμίζει το λίκνισμα στην πίστα..- που είναι ο πρώτος χορός, ο πρώτος ρυθμός.

Ακόμη τα παιγνίδια με τα αντικείμενα, αρχικά με τα δάκτυλα της μητέρας, με το στήθος της κοκ., όλη η εξέλιξη του παιδιού βασίζεται στο παιγνίδι και στην περιέργεια.
Με το παιγνίδι είναι δυνατόν τα παιδιά να γίνουν ευφευρετικά, να δημιουργήσουν κάτι νέο. Το κέντημα, μία απεικόνηση, μία ζωγραφική, το κουτσό π.χ. έχουν κάτι τελετουργικό. Συγχωνεύουν τις επιθυμίες του ανθρώπου με τις αισθήσεις και τις πνευματικές του ικανότητες.

Οταν το παιγνίδι γίνει δουλειά, εργασία για βιοποριστικούς λόγους, τότε υπάρχει πάλι ένας ρυθμός, μία ισορροπία, αλλά του αφαιρείται το στοιχείο του Νιρβάνα. Παραμένει η χρησιμοποίηση του πνεύματος και των ικανοτήτων με σκοπό την επιβίωση. Αυτό το είδος «παιγνιδιού» το γνωρίζουμε καλά. Ενα άλλο είναι για κερδοσκοπικούς σκοπούς, όπως ο τζόγος, το χαρτοπαίγνιο ακόμη και το χρηματηστήριο. Αυτά είναι κάπως επικίνδυνα «παιγνίδια». Για τους πολύ ριψοκίνδυνους είναι οι αγώνες αυτοκινήτου κλπ.
Το θέατρο και ο χορός συγκαταλέγονται στα λιγότερο επικίνδυνα και περισσότερο εκφραστικά και πλησιάζουν πιο πολύ στον ψυχισμό του παιδιού. Πρόκειται για παιγνίδι των χρωμάτων και της ομιλίας, είναι παιγνίδι ρόλων, παιγνίδι μουσικής..
Κι αυτή είναι η θεραπευτική τους ιδιότητα. Οι μάσκες των πρωτογόνων που δηλώνουν οδύνη, χαρά ή άλλα συναισθήματα, αλλά συγχρόνως τους δίνουν νόημα και σχήμα, έχουν αυτήν την ιδιότητα κλπ. Τους δίνουν και νέο συμβολισμό.

Ξαφνικά μέσα από τους ρόλους και την έκφραση ή μίμιση γίνεται κάποιος πατέρας, γονιός, εραστής, δάσκαλος, ιερέας κλπ. Οχι μόνον ανακαλύπτει τις δυνατότητες και ικανότητες του/της, αλλά ταυτίζεται μ'αυτά τα πρόσωπα και αντιλαμβάνεται τα πάθη, τις αδυναμίες και τις επιδιώξεις τους. Γίνεται ένα με αυτόν τον ρόλο, ένα με το σύνολο, με την κοινωνία, γίνεται κοινωνός.. Πράγμα που είναι και βασικό στοιχείο της τέχνης, όπως και της ψυχοθεραπείας.

Η ύπαρξη μέσα στον κόσμο και όχι απλώς σαν άτομο, μας δίνει την αίσθηση της ύπαρξης έτσι κι αλλιώς.
Ένα άλλο στοιχείο είναι ότι στο παιγνίδι, στο χορό, αλλά και στην ζωγραφική οι καθημερινοί συμβολισμοί, το δικό μας δέντρο πάνω στο χαρτί, ο δικός μας ρόλος στο θέατρο, η δική μας κίνηση στο χορό. Με τη βοήθεια του καθοδηγητή και του ψυχοθεραπευτή της ομάδας, ξεφεύγουμε την καθημερινή μίμηση, τους καθημερινούς κανονισμούς και ρόλους και αναζητώντας ή εφευρίσκοντας νέα σχήματα συμπεριφοράς και έκφρασης, απελευθερωνόμαστε από τα παλιά και τετριμμένα.

Στη θέση του παληού σαμάνου-μάγου έχουμε σήμερα τον ψυχαναλυτή ή ψυχοθεραπευτή. Σχετικά με τον σαμανισμό θα μπορούσα να πω με λίγα λόγια, σύμφωνα με την France-Scott Brillmann, ότι με τις τελετές, τις μάσκες και τον χορό, ο σαμάνος-μάγος όχι μόνον κατευνάζει τα κακά πνεύματα, αλλά βοηθά και το κάθε άτομο που παίρνει μέρος όταν εκστασιάζεται, να μην ξεπεράσει τα όριά του και να διατηρήσει την διαύγεια του πνεύματος του.

Είναι η μέθοδος που εφαρμόζει η New Age Therapy και έχει πολύ απήχηση στην εποχή μας.
Σαν ψυχοθεραπεύτρια και ψυχολόγος με ενδιαφέρει αυτό ακριβώς το σημείο της μεθόδου, διότι οπωσδήποτε με ενδιαφέρει να εφαρμόζω την ART THERAPY σαν αντιμετώπιση ψυχολογικών προβλημάτων και σαν ψυχοθεραπεία και όχι απλά σαν μέσο διασκέδασης!..

Σ. Λογοθέτη