Σχολή Έντεχνου Χορού Χριστίνα Σουμή

μικρό λεξικό μουσικών όρων

Επιμέλεια Νίκος Κανελλόπουλος

ορχηστρική μουσική

A capella	Στα Ιταλικά σημαίνει "στο στιλ της εκκλησιαστικής μουσικής". Μουσική που τραγουδιέται χωρίς τη συνοδεία μουσικών οργάνων κατά την παλαιά ρωμαϊκή εκκλησιαστική παράδοση.
Ακομπανιαμέντο Accompaniment	Οι μουσικοί παίζουν μια συνοδεία στο ρυθμό, υποστηρίζοντας τον σολίστ, τραγουδιστή ή μουσικό.
Αλέγκρο Allegro	Εύθυμο, ζωηρό τέμπο.
Alborada	Ισπανικό πρωινό τραγούδι (Ισπ. alba=ξημέρωμα)
Αντάντε Andante	Μέτριος ταχύτητας, ήρεμο τέμπο στο ρυθμό του βαδίσματος.
Αντάτζιο Adagio	Αργό τέμπο, λίγο πιο γρήγορο από το Λάργκο.
Αντίστιξη Contrapunto	Ταυτόχρονος κάθετος συνδυασμός φθόγγων στην ανάπτυξη δύο ή περισσότερων μελωδικών γραμμών, ο οποίος δίνει ένα αισθητικό αποτέλεσμα.
Arabesque	Κομμάτι που χαρακτηρίζεται από ποικιλόχρωμα στολίσματα. Ο Ντεμπισί και ο Σούμαν έγραψαν περίφημες αραμπέσκ.
Aragonaise	Ισπανικός χορός από την Αραγωνία, γνωστός ως Jota aragonesa.
Αρμονία Armonia	Ταυτόχρονος συνδυασμός από πολλές νότες μαζί οργανωμένες σε συγχορδίες για ένα αισθητικό και λειτουργικό αποτέλεσμα. Διαφέρει από την αντίστιξη, στο ότι η τελευταία συνδυάζει συνηχήσεις, όχι νότες.
B	top
Βαρκαρόλα Barcarol(l)e	Τύπος τραγουδιού των γονδολιέρηδων της Βενετίας. Στην κλασική μουσική συνήθως σε αργό ρυθμό 6/8 ή 12/8.
Βιβάτσε Vivace	Ζωηρό, γρήγορο τέμπο.
Βιρτουόζος Virtuoso	Εκτελεστής με ιδιαίτερες δεξιοτεχνικές ικανότητες.
Z	top
Ζιγκ Gigue	Πολύ ζωηρός χορός ο οποίος προήλθε ίσως από την αγγλική λέξη. Τον 17ο αι. καθιερώθηκε ως το τελευταίο μέρος μιας σουίτας.
K	top
Κανόνας Canon	Ένα αντισικτικής μορφής κομμάτι μέσα στο οποίο διάφορα όργανα ή φωνές παίζουν την ίδια μελωδία, αλλά ξεκινούν σε διαφορετικό χρόνο.
Καντέντσα Cadenza	Το σταδιακό "κλείσιμο" μιας άριας. Ο τραγουδιστής καλείται να διανθίσει το βασικό τόνο αυτοσχεδιάζοντας, δείχνοντας τη δεξιοτεχνία του. ₼λλοτε, είναι μέρος κοντσέρτου που ερμηνεύεται μόνον από τον σολίστ (πιάνο, βιολί κτλ), ενώ η ορχήστρα τηρεί στάση αναμονής.
Καπρίτσιο Capriccio	Κάθε είδους ζωηρό και ελαφρό κομμάτι, ιδιαιτέρως σε έργα του 17ου αιώνα, συνήθως για πληκτροφόρο όργανο.
Κλαβιέ Clavier	Πλήκτρα, το πληκτρολόγιο κάθε πληκτροφόρου όργανου (του πιάνου π.χ.).
Κονσερτάντε Concertante	Επί λέξει σημαίνει "μοιάζει με κοντσέρτο". Μια ομάδα οργάνων ξεχωρίζει από την υπόλοιπη ορχήστρα και θυμίζει τους σολίστ των κοντσέρτων.
Κοντσέρτο Concerto	Ένα έργο για σόλο όργανο που συνοδεύεται από την ορχήστρα. Συνήθως εκφωνείται ως "Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα", αν και είναι επίσης σωστή και η έκφραση "Κοντσέρτο για βιολί".
Κοντσέρτο Γκρόσο Concerto Grosso	Ορχηστρικό έργο το οποίο επικράτησε το 17ο και 18ο αιώνα, με πολλά μέρη. Παίζουν εναλλακτικά ένα ή περισσότερα όργανα ή μικρή ορχήστρα εγχόρδων. Πολλές φορές σημαίνει και "μεγάλο κοντσέρτο".
Κουαρτέτο Quartet	4 όργανα ή φωνές.
Κουιντέτο Quintet	5 όργανα ή φωνές.
Κρεσέντο Crescento	Βαθμιαίο δυνάμωμα στην ένταση του ήχου. Βαθμιαίως γίνεται όλο και πιο δυνατος (αντίθ. ντιμινουέντο).
Λ	top
Λάργκο Largo	Σημαίνει "ευρέως" και υπονοεί ένα αργό και εκτενές συναίσθημα. Είναι το πρώτο στη σειρά πριν τα adagio, lento, andante, moderato, allegro, presto.
Μ
Μαέστρος Maestro	Αρχιμουσικός, ο γνωστός διευθυντής ορχήστρας. Εκτός αυτού είναι τίτλος ευγενείας. Αποδίδεται σε συνθέτες και ιμπρεσάριους.
Μαζούρκα Mazurka	Παραδοσιακός χορός της Πολωνίας που τραγουδιόταν και χορευόταν συγχρόνως. Στα μέσα του 18ου αι. έγινε γνωστός στην Αγγλία και τη Γερμανία.
Masque	Φαντασμαγορικό έργο πάνω σε φανταστικά ή μυθολογικά θέματα για τέρψη αριστοκρατών, όπου τα κοστούμια και τα σκηνικά δείχνουν μεγαλύτερα από την πραγματικότητα.
Μι(ε)νουέτο Minuet-Menuet	Χορός σε τριπλό χρόνο (3/4) με προέλευση τη γαλλική ύπαιθρο, εισέβαλε στις Αυλές των εστεμμένων και έγινε η μόδα του 18ου αι.
Μοντεράτο Moderato	Μέτριο τέμπο.
Μουσ. Δωματίου Chamber Music	Συνθέσεις για μικρά σύνολα οργάνων (συνήθως 5 ή 6) μη θρησκευτικού χαρακτήρα.
Μπαγκατέλα Bagatelle	Μικρό χαρακτηριστικό κομμάτι, συνήθως για πιάνο.
Μπαλάντα Ballade	Ένα μελωδικό κομμάτι πιάνου, της Ρομαντικής κυρίως περιόδου.
Μπαλέτο Ballet	Μια ιστορία που γράφτηκε για να χορεύεται με συνοδεία μουσικής.
Μπαντινερί Badinerie	Στα Γαλλικά σημαίνει "παιχνίδισμα". Γερμανικά και γαλλικά εύθυμα κομμάτια σε ρυθμό 2/4.
Ντιβερτιμέντο Divertimento	Ορχηστρική σύνθεση για ψυχαγωγικό σκοπό. Παίζεται από μικρό σύνολο.
Ν
Ντιμινουέντο Diminuendo	Ο ήχος ο οποίος βαθμιαία γίνεται απαλότερος (αντίθ. Κρεσέντο).
Ντούο Duo	Δύο σολίστ με όργανα, όχι φωνές (λέγονται "ντουέτο").
Νυχτερινό Nocturne	Ένα σχεδόν ονειρικό κομμάτι κυρίως για πιάνο.
Ο
Οκτέτο Octet	8 όργανα ή φωνές.
Όπους Opus (συντ. Op.)	Λατινική λέξη που σημαίνει "έργο". Πολλοί συνθέτες και οι εκδότες τους το χρησιμοποίησαν για καταλογογράφηση των έργων τους.
Ορχήστρα Δωματίου Chamber Orchestra	Ένα μικρό σύνολο το οποίο αποτελείται κυρίως από έγχορδα, κατάλληλο για το χώρο, τον οποίο καθορίζει το όνομά του.
Οστινάτο Ostinato	Σημαίνει "επαναλαμβάνω", από την ιταλική λέξη. Στην πράξη είναι ένα μέρος του έργου, λίγες νότες, κάποιος ρυθμός, που επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά, όπως για παράδειγμα στο Μπολερό. Οστινάτο παρατηρούνται και στη μουσική Ροκ.
Π
Παβάνα Pavane	Ιταλικα Pavana ή Padovana. Χορός ή πιο σωστά αργός βηματισμός σε ρυθμό 3/2.
Παραλλαγή Variation	Η διαφορετική ερμηνεία ενός θέματος. Είναι, κυρίως, οι μελωδικοί του στολισμοί που φτάνουν μέχρι τη δημιουργία ενός νέου έργου.
Παρτίτα Partita	Έργο για σόλο όργανο, όρος συνώνυμος της Σουίτας. Τον χρησιμοποιούσαν κατά τον 18ο αι.
Πιτσικάτο Pizzicato	Δεν είναι χαρακτηρισμός ρυθμικής αγωγής, αλλά τρόπος παιξίματος εγχόρδων. Οι μουσικοί δεν παίζουν με το δοξάρι, αλλά "τσιμπούν" τις χορδές με τα δάκτυλα.
Ποιμενικό Pastorale	Σκηνικό θέμα με καταβολές από τον 16ο αι., που αναφέρεται σε θέματα από την αγροτική ζωή.
Πολωνέζα Polonaise	Χορός πολωνικής προέλευσης σε ρυθμό 3/4.
Πρέστο Presto	Πολύ γρήγορο τέμπο.
Προγραμματική μουσική Gebrauchsmusik	Η Προγραμματική Μουσική αναφέρεται και είναι γραμμένη για να περιγράψει ένα συμβάν, ήχους της φύσης, με κάποιο θέμα ή μετά από παραγγελία για κάλυψη ενός γεγονότος.
Ρ
Ραψωδία Rhapsody (-dia)	Μελοποιημένο επικό ποίημα.
Ρεσιτάλ Recital	Μουσική παράσταση με έναν τραγουδιστή ή ένα όργανο.
Ρόντο ή Ροντό Rondo ή Rondeau>	Ένα τμήμα της σύνθεσης το οποίο επαναλαμβάνεται περιοδικώς, με "κυκλική" μορφή (round-O). Εάν τα τρία βασικά θέματα της σύνθεσης χαρακτηριστούν Α-Β-Γ, το Ροντό σχηματίζεται σε μορφή Α-Β-Α-Γ-Α.
Σ
Σαραμπάντ Sarabande	Μεγαλοπρεπής ισπανικός χορός σε ρυθμό 3/4.
Σεξτέτο Sextet	6 όργανα ή φωνές.
Σεπτέτο Septet	7 όργανα ή φωνές.
Σερενάτα Serenade	Στην κυριολεξία σημαίνει "μουσική της νύχτας". Φωνητική ή ενόργανη σύνθεση με χαρούμενο συνήθως περιεχόμενο.
Σημειογραφία Notation	Καταγραφή μουσικής είτε με σύμβολα (νότες) είτε με γράμματα είτε με απεικόνιση. Δείχνει τη θέση των δαχτύλων πάνω στο όργανο.
Σκέρτσο Scherzo	Χαρακτηρίζεται η σύνθεση με γρήγορο και "παιχνιδιάρικο" ρυθμό.
Σόλο Solo	Φωνητικό ή οργανικό θέμα με έναν εκτελεστή.
Σονάτα Sonata	Στο μπαρόκ: κάθε έργο μουσικής δωματίου ή οργανικό έργο για έναν ή περισσότερους εκτελεστές μπορούσε να χαρακτηρηστει ως σονάτα. Από την κλασική περίοδο: κάθε οργανικό κομμάτι που είναι γραμμένο στη λεγόμενη μορφή "φόρμα σονάτα" (Διθεματική μορφή με ανάπτυξη). Η φόρμα σονάτα αναφέρεται στο 1ο μέρος του έργου. Από την εποχή Χάιντν και Μότσαρτ (18ος αι.) διαμορφώνεται σε σύνθεση με τρία ή τέσσερα μέρη. Σήμερα είναι έργο για έναν ή δύο εκτελεστές.
Σονατίνα Sonatina	Μικρότερη ή ευκολότερη σονάτα, που συχνά προορίζεται για πρακτική εξάσκηση νέων μουσικών.
Σουίτα Suite	Ορχηστρική σύνθεση σε πολλά μικρά μέρη, κυρίως χορευτικά.
Σπουδή Étude	Οργανικό έργο, συνήθως σόλο, που γράφτηκε για να εκπαιδεύσει ή να επιδείξει τη δεξιοτεχνία του εκτελεστή. Ενώ θεωρούνται έργα υψηλής τεχνικής, πολλές Σπουδές αναδείχτηκαν σε έργα μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας. Η λέξη προέρχεται από τη λατινική studio (μουσικό εργαστήρι) και εξελίχτηκε σε Studiare, Estudiar, Estudiantina και Étude)
Συμφωνία Sinfonia ή Symphony ή Symphonie	"Ήχοι που ηχούν συγχρόνως". Παλιά ήταν εισαγωγή σε μια όπερα. Από την εποχή του Χάιντν όμως, είναι ένα σοβαρό ορχηστρικό έργο με μεγάλη έκταση, συνήθως σε 4 μέρη. Πολλές συμφωνίες που γράφτηκαν στην Κλασική περίοδο φέρουν επωνυμίες (Διός, Χορωδιακή, Ποιμενική, Ηρωική, Των Χιλίων κτλ). Ο ιταλικός όρος Sinfonia χρησιμοποιήθηκε για έργα της περιόδου Μπαρόκ.
Συμφωνικό ποίημα Symphonic poem	Ή "Τονικό ποίημα" ή "Συμφωνικό σκετς". Ορχηστρικό έργο μεγάλης κλίμακας, συνήθως σε ένα μεγάλο μέρος, που αναφέρεται σε κάποιο γεγονός ή μια ιστορία.
Τ
Ταραντέλα Tarantella	Γρήγορος ναπολιτάνικος χορός σε χρόνο 6/8 από τον Τάραντα της Ιταλίας (φυσικό περιβάλλον της αράχνης Ταραντούλα). Ο μύθος θέλει τις κινήσεις του χορού να είναι σαν εκείνες που προκαλούνται από το τσίμπημα της αράχνης.
Τοκάτα Toccata	Σύνθεση για πληκτροφόρο, σε ελεύθερο ύφος, το οποίο απαιτεί δεξιοτεχνία από τον σολίστ. Μπαρόκ περίοδος.
Τρίο Trio	3 όργανα ή φωνές.
Φ
Φόρτε Forte	Χαρακτηρισμός που αναγράφεται στην παρτιτούρα για να παίξει ο μουσικός δυνατά.
Φορτίσιμο Fortissimo	Χαρακτηρισμός της παρτιτούρας για να παίξει ο μουσικός ακόμη πιο δυνατά από φόρτε.
Φούγκα Fugue	Αντιστικτική οργανική ή φωνητική σύνθεση της εποχής Μπαρόκ με ένα ή περισσότερα θέματα.